Esir Orta Asya

Kitap Türkçe Tarih× Orta Asya×

Künye:

Yazarlar:

Elizabeth E. BACON

Ekle

Emeği Geçenler:

Çeviren: Tansu SAY

Ekle

Yayın Yılı:

1976

Yayın Yeri:

İstanbul

Yayıncı:

Tercüman 1001 Temel Eser

Cilt:

Basım Kaydı:

Sayfa Sayısı:

229

ISBN:

İçerik Dosyası:

Web adresi:

Web adresi henüz eklenmemiş. Eklemek için düzenle simgesine tıklayınız.

Operatör:

Halil İbrahim Keleş

Güncelleyen:

Şevval Doğan

Özet:

Ruslardan önce Göçebeler, Kazaklar, geleneksel Vaha 1933 - 1934 öğrenim yılında yazar, Sovyetler Birliğinde kalabilmek; ve Yale Üniversitesi ve S.S.C.B.Bilimler Akademisinin ortak himayesinde Kazakistan'da dolaşabilmek gebi nadir imkânlar elde etmişti. Columbia Üniversitesinden Franz Boas ve Rus antropolo-jistleri başkanı Waldemar Bogoras arasındaki uzun arkadaşlık ve meslekî çalışmalar sayesinde, Boas’ın büyük talebelerinden Yale Üniversitesinden Edward Sa-pir’in bir mektubu, genellikle yabancı sosyal bilimcilere kapalı olan kapıların açılmasını sağladı. Yazar yeni mezun olmuş, daha yolun başında bir kişiye gösterilen yakınlığın çok üzerinde ilgiyle karşılandı. Lenin-grat’ta geçirilen kış boyunca, Bilimler Akademisininkurulmuş olduğu Neva üzerinde kubbeli büyük ¿rinadabir dairede kalınmış ve buradaki Antropoloji ve Etnograf! Müzesine Rus antropolojistleriyle hergün ilişki kurabilme imkânı elde edilmişti. Daha sonra Orientoloci-kal Enstitü müdürü ve Bilimler Akademisinin Kazakistan dalı başkanı, büyük Türkoiojist A.N. Samoilovich’inalicenaplığıyla Ortaasya hakkında dünyanın en genişbelgelerinin toplanmış olduğu Orientolocikal Enstitükütüphanesinden faydalanma imkânı elde edildi. İlaveten 1934 yazında, Kazakistan’da düzenlenen karmaşık araştırmaya yazarın da katılmasını temin etti.Neticede, karmaşık araştırma yerine, Açlık Bozkırında mineralojik araştırma yapılmasına karar verildi.Burası nüfus bakımından çok fakirdi ve plânlanıldığı gibi etnografik bir saha çalışması yapılmasına müsaitdeğildi. Buna rağmen Alma Atada birkaç hafta kalındı.Bilimler Akademisinin Kazakistan dalının başkan yardımcısı S.J. İsfendiyarov aracılığıyla birçok Kazaklakonuşulabildi. Bunların bazıları eski kuşaklardan yaşlılar, diğerleri ise genç talebelerdi.Aynı zamanda, gözlem yapabilme imkânları da vardı. Leningrattayken yazarın tam bir Rus gibi yaşadığısöylenemez. Misafir bir İlmî araştırıcı olarak normalşartlarda sadece ileri gelen Rus âlimlerinin faydalanabildiği imkânlardan faydalanılabildi. Aynı zamanda Rus-lar arasında da bulunularak, birçok arkadaşlar edinildi.Böylece Rus kültürü ve Sovyet sisteminim işleyişi hakkında bilgi edinilebildi. Alma Atada birçok şey gözlenebildi: Bir Rus sömürge kasabasının fizik görünüşü;modern postafıane binasının az ötesinde duran develer;eşekleri üzerine azametle oturmuş Kazak erkeklerininardı sıra yürüyen kadınlar; ezan okunduğunda görülentepkinin azlığı; ve genç Kazak talebelerin yüzlerindekiifade.Alma Ataya tren ve nehir gemileriyle yapılan gidişve dönüş yolculukları sırasında da pek çok şey gözlemek mümkün oldıu. Mayıs ayında Orenburg’un (şimdiÇakalov) ötesinde uzanan »bozkırlar yemyeşil ve yer yerlâlelerle süslenmişti. Aral gölünün kuzeylerinde otlardaha kahverengi ve azdı. Bu bölgede yaşayıp, halenkollektifleşmeyi kabul etmeyen Kazaklar tren yolcularina yün satmağa çalışıyordu. Görünürlerde yerleşmemerkezi olmayan -bir durakta tek başına bir ağaç yükseliyordu. Ağacın gövdesine yaslanmış bir Kazak, trenehiç aldırmadan kobuz (telli bir saz) çalıyordu. Türk - Sibdemiryolu boyunca birkaç hakan ve aziz mezarı terkedilmiş kaleler gibi yükseliyordu. Yol arkadaşlarımdanbir Kazak hükümet memuru, Semipalatinsk’te en ilgiçekici şey olarak Sovyet hükümeti tarafından damızlıkolarak bölgeye getirtilmiş olan bir Hereford boğasınadikkatimi çekti. Semipalatinsk’ten Omsk’a kadar İrtişnehri boyunca yaptığımız nehir yolculuğunda gemininuğradığı her köyde halk kıyıya toplanıyordu 1934’ten sonra yazarın Rus Ortaasyasım ziyaretiengellendi. Bundan sonraki birkaç sene Birleşik Devletlerde Sovyet yayınlarını elde etmek oldukça güçleşti. II. Dünya savaşından sonra, etnografik Sovyet yakınları daha kolaylıkla bulunmağa başlayınca yazar son ziyaretinden beri Ortaasyada ne gfcbi değişiklikler meydana geldiğini merak etmeğe başladı. Böyle bir mukayeseli çalışma yapılabilmesi için ideal olarak hem1930’larda, hem de sonradan etraflı bir saha çalışmasının yapılmış olması gerekliydi. Bütün ilgili etnografikyazıların okunması, Ortaasyada basılan gazete, dergive diğer yayınlarında anlatılan olayların yakinen takipedilmesi gerekliydi. Ancak bu ideal durum imkân dışıkaldı. Bütün ilgili etnografik yayınları elde edebilmekmümkün değildi ve Sovyet gazete raporlarının İngilizceözetleriyle yetinilmek mecburiyetiyle sık sık karşılaşıldı. 1934’te Türkistan yabancılara kapatılmıştı. Bu sebeple yazar buraların ancak fotoğraflarını görebildi. Buna rağmen, Türkistan kültürüne çok benziyen İran veAfganistan’ın bazı bölgelerinde saha çalışmaları yapildi. Bura kültürlerinin anlaşılması Rus boyunduruğundaki Türkistan kültürünü anlayabilmek için <bir temel teşkil etti. Yeterli kaynakların yokluğuna rağmenproje uğraşılmağa değer bulunmuştu. Yazar merak sai-kiyle ve tarafsız olarak Sovyet idaresinde Türkistankültüründe ne gibi değişikliklerin meydana geldiğinianlamak için konuya girdi. Bazı buluşlar karşısında önce şaşkınlığa düşülmekle beraber Türkistan’daki kültür değişmelerinin dünyanın diğer bölgelerinde de meydana gelen değişmelerle aynı dinamik prensiplere tabi olduğu görülerek tatmin olundu. Türkistan hakkında yazan yazarlar daima bir transkripsiyon problemiyle karşılaşır. Türk, Fars ve Arapların hep kendilerine göre imlâları vardır. Üstelik dildetam doğuluk arayanların karşısına daima şive farklarıçıkmaktadır. Sonra Rusça olmayan kelimelerin, Rusçavasıtasıyla Türkistan dillerine geçtiği durumlar da zorluk yaratmaktadır. Bu durumlarda yazar, İlmî transkripsiyon sistemlerinden kaçınma fikrindedir. Zira genelokuyucu kitlesi bu sistemlerle sıkılır, dil talebeleriise şayet kendi ekolleri kullanılmamışsa rahatsız olurlar. Rusçanın imlâsında işaretlere pek yer vermeyenAmerikan sisteminin kullanılması dışında, bilerek sistematik davranamamıştır. Bunun yerine, yabancı kelimelerin halk tarafından en kolay şekilde tanınabileceğiyollar tercih edilmiştir. Bu prensip yer yer turistlerişaşırtacak durumlara sebep olmuştur. Meselâ, başlıkanlamına gelen kalım terimi araştırmamızda incelediğimiz hiçbir şivede 'bulunmamaktadır/ Ancak bu terimuzun zamanda beri Rus etnografik literatüründe yeretmiş, Amerikan ve Avrupa etnografları tarafından dakabul edilmiştir. Bu sebeple gerçek Kazak ve Özbek terimleri yerine, daha kolaylıkla tanınabilecek bu kelimekullanılmıştır.Buna rağmen yazar, Tacik terimlerinin transkripsiyonunda fonetiğe daha çok dikkat etmiştir. Tacikçekelimelerin çoğu Farsça anlıyanların tanıyabileceği şekilde sunulmuştur. Ancak Ortaasya Tacikçesinde, standart Farsçada â şeklinde transkripsiyonu yapılan sesdilcilerin «açık o» diye gösterdiği şekilde telaffuz edilmektedir. Bu çiftli sistem sayesinde Farsça bilenlerinkelimeyi tanıyacakları ve özellikle Tacikçeyle ilgilenenlerin ise o’ları «açık o» şeklinde okumaları için uyarılacakları ümit edilmektedir.Bu araştırmanın yapılabilmesini mümkün kılan yardımlarından ötürü Amerikan Council of Learned Societies ve Wenner - Gren Foundation for AnthropologicalResearch kuruluşlarına müteşekkir olduğumu belirtirim.
ELIZABETH E. BACON
New York CityKasım 1965

Ruslardan önce Göçebeler, Kazaklar, geleneksel Vaha 1933  -  1934  öğrenim  yılında  yazar,  Sovyetler  Birliğinde  kalabilmek;  ve  Yale  Üniversitesi  ve  S.S.C.B.Bilimler  Akademisinin  ortak  himayesinde  Kazakistan'da  dolaşabilmek  gebi  nadir  imkânlar  elde  etmişti.  Columbia  Üniversitesinden  Franz  Boas ve  Rus antropolo-jistleri  başkanı  Waldemar  Bogoras  arasındaki  uzun  arkadaşlık ve  meslekî  çalışmalar sayesinde,  Boas’ın  büyük  talebelerinden  Yale  Üniversitesinden  Edward  Sa-pir’in  bir  mektubu,  genellikle  yabancı  sosyal  bilimcilere  kapalı  olan  kapıların  açılmasını  sağladı.  Yazar yeni  mezun  olmuş,  daha  yolun  başında  bir  kişiye  gösterilen  yakınlığın  çok  üzerinde  ilgiyle  karşılandı.  Lenin-grat’ta  geçirilen  kış  boyunca,  Bilimler  Akademisininkurulmuş  olduğu  Neva  üzerinde  kubbeli  büyük ¿rinadabir dairede  kalınmış ve buradaki  Antropoloji  ve Etnograf!  Müzesine Rus antropolojistleriyle hergün ilişki  kurabilme imkânı  elde edilmişti.  Daha sonra Orientoloci-kal  Enstitü  müdürü  ve  Bilimler  Akademisinin  Kazakistan dalı başkanı,  büyük Türkoiojist A.N. Samoilovich’inalicenaplığıyla  Ortaasya  hakkında  dünyanın  en  genişbelgelerinin  toplanmış  olduğu  Orientolocikal  Enstitükütüphanesinden  faydalanma  imkânı  elde  edildi.  İlaveten  1934  yazında,  Kazakistan’da  düzenlenen  karmaşık  araştırmaya yazarın  da  katılmasını  temin  etti.Neticede,  karmaşık  araştırma  yerine,  Açlık  Bozkırında mineralojik araştırma yapılmasına karar verildi.Burası nüfus bakımından çok fakirdi ve plânlanıldığı gibi  etnografik  bir  saha  çalışması  yapılmasına  müsaitdeğildi.  Buna  rağmen  Alma Atada birkaç  hafta kalındı.Bilimler  Akademisinin  Kazakistan  dalının  başkan  yardımcısı  S.J.  İsfendiyarov  aracılığıyla  birçok  Kazaklakonuşulabildi.  Bunların  bazıları  eski  kuşaklardan  yaşlılar,  diğerleri  ise  genç  talebelerdi.Aynı zamanda, gözlem yapabilme imkânları da vardı.  Leningrattayken  yazarın  tam  bir  Rus  gibi  yaşadığısöylenemez.  Misafir  bir  İlmî  araştırıcı  olarak  normalşartlarda sadece  ileri  gelen Rus  âlimlerinin faydalanabildiği imkânlardan faydalanılabildi. Aynı zamanda Rus-lar arasında da bulunularak,  birçok arkadaşlar edinildi.Böylece  Rus kültürü ve Sovyet sisteminim işleyişi  hakkında bilgi edinilebildi. Alma Atada birçok şey gözlenebildi:  Bir  Rus  sömürge  kasabasının  fizik  görünüşü;modern postafıane binasının az ötesinde duran develer;eşekleri  üzerine  azametle  oturmuş  Kazak  erkeklerininardı  sıra yürüyen  kadınlar;  ezan  okunduğunda  görülentepkinin  azlığı;  ve  genç  Kazak talebelerin yüzlerindekiifade.Alma  Ataya  tren ve nehir  gemileriyle  yapılan  gidişve dönüş  yolculukları  sırasında da pek çok şey gözlemek mümkün  oldıu.  Mayıs ayında  Orenburg’un (şimdiÇakalov)  ötesinde uzanan »bozkırlar yemyeşil ve yer yerlâlelerle  süslenmişti.  Aral  gölünün  kuzeylerinde  otlardaha  kahverengi  ve  azdı.  Bu  bölgede  yaşayıp,  halenkollektifleşmeyi  kabul  etmeyen  Kazaklar  tren  yolcularina  yün  satmağa  çalışıyordu.  Görünürlerde  yerleşmemerkezi  olmayan -bir durakta tek  başına  bir ağaç yükseliyordu. Ağacın gövdesine yaslanmış bir Kazak, trenehiç aldırmadan kobuz (telli bir saz) çalıyordu. Türk - Sibdemiryolu  boyunca  birkaç  hakan  ve  aziz  mezarı  terkedilmiş  kaleler gibi yükseliyordu.  Yol  arkadaşlarımdanbir  Kazak  hükümet  memuru,  Semipalatinsk’te  en  ilgiçekici  şey olarak Sovyet hükümeti  tarafından  damızlıkolarak  bölgeye  getirtilmiş  olan  bir  Hereford  boğasınadikkatimi  çekti.  Semipalatinsk’ten  Omsk’a  kadar  İrtişnehri  boyunca  yaptığımız  nehir  yolculuğunda  gemininuğradığı  her köyde  halk kıyıya toplanıyordu 1934’ten  sonra  yazarın  Rus  Ortaasyasım  ziyaretiengellendi.  Bundan  sonraki  birkaç  sene  Birleşik  Devletlerde  Sovyet yayınlarını  elde etmek oldukça güçleşti. II. Dünya savaşından sonra, etnografik Sovyet yakınları daha kolaylıkla bulunmağa başlayınca yazar son ziyaretinden  beri  Ortaasyada  ne  gfcbi  değişiklikler  meydana  geldiğini  merak etmeğe  başladı.  Böyle bir mukayeseli  çalışma  yapılabilmesi  için   ideal  olarak  hem1930’larda,  hem  de  sonradan  etraflı  bir  saha  çalışmasının yapılmış olması  gerekliydi. Bütün ilgili etnografikyazıların  okunması,  Ortaasyada  basılan  gazete,  dergive  diğer yayınlarında  anlatılan  olayların  yakinen  takipedilmesi  gerekliydi.  Ancak  bu  ideal  durum  imkân  dışıkaldı.  Bütün  ilgili  etnografik  yayınları  elde  edebilmekmümkün değildi ve Sovyet gazete raporlarının İngilizceözetleriyle yetinilmek mecburiyetiyle sık sık karşılaşıldı.  1934’te  Türkistan  yabancılara  kapatılmıştı.  Bu  sebeple yazar buraların ancak fotoğraflarını görebildi. Buna  rağmen,  Türkistan  kültürüne  çok  benziyen  İran  veAfganistan’ın  bazı  bölgelerinde  saha  çalışmaları  yapildi.  Bura  kültürlerinin  anlaşılması  Rus  boyunduruğundaki  Türkistan  kültürünü  anlayabilmek  için  <bir  temel  teşkil  etti.  Yeterli  kaynakların  yokluğuna  rağmenproje uğraşılmağa değer bulunmuştu. Yazar merak sai-kiyle  ve  tarafsız  olarak  Sovyet  idaresinde  Türkistankültüründe  ne  gibi  değişikliklerin  meydana  geldiğinianlamak  için  konuya girdi. Bazı  buluşlar karşısında önce  şaşkınlığa  düşülmekle  beraber  Türkistan’daki  kültür değişmelerinin dünyanın diğer bölgelerinde de meydana  gelen  değişmelerle  aynı  dinamik  prensiplere  tabi  olduğu  görülerek  tatmin  olundu. Türkistan  hakkında yazan  yazarlar daima bir transkripsiyon  problemiyle  karşılaşır. Türk,  Fars  ve  Arapların  hep  kendilerine  göre  imlâları  vardır.  Üstelik  dildetam  doğuluk  arayanların  karşısına  daima  şive  farklarıçıkmaktadır.  Sonra  Rusça  olmayan  kelimelerin,  Rusçavasıtasıyla Türkistan  dillerine  geçtiği  durumlar da zorluk yaratmaktadır. Bu durumlarda yazar, İlmî transkripsiyon  sistemlerinden  kaçınma  fikrindedir.  Zira  genelokuyucu  kitlesi  bu  sistemlerle  sıkılır,  dil  talebeleriise şayet kendi  ekolleri  kullanılmamışsa  rahatsız olurlar.  Rusçanın  imlâsında  işaretlere  pek  yer  vermeyenAmerikan  sisteminin  kullanılması  dışında,  bilerek  sistematik  davranamamıştır.  Bunun  yerine,  yabancı  kelimelerin halk tarafından en kolay şekilde tanınabileceğiyollar  tercih  edilmiştir.  Bu  prensip  yer  yer  turistlerişaşırtacak  durumlara  sebep  olmuştur.  Meselâ,  başlıkanlamına  gelen  kalım  terimi  araştırmamızda  incelediğimiz hiçbir şivede 'bulunmamaktadır/  Ancak bu terimuzun  zamanda  beri  Rus  etnografik  literatüründe  yeretmiş,  Amerikan  ve  Avrupa  etnografları  tarafından  dakabul edilmiştir. Bu sebeple gerçek Kazak ve Özbek terimleri  yerine, daha kolaylıkla tanınabilecek bu  kelimekullanılmıştır.Buna  rağmen  yazar,  Tacik  terimlerinin  transkripsiyonunda  fonetiğe  daha  çok  dikkat  etmiştir.  Tacikçekelimelerin  çoğu  Farsça anlıyanların tanıyabileceği şekilde sunulmuştur. Ancak Ortaasya  Tacikçesinde, standart  Farsçada  â  şeklinde  transkripsiyonu  yapılan  sesdilcilerin «açık o» diye gösterdiği  şekilde telaffuz edilmektedir.  Bu  çiftli  sistem  sayesinde  Farsça  bilenlerinkelimeyi tanıyacakları ve özellikle Tacikçeyle ilgilenenlerin  ise  o’ları  «açık  o»  şeklinde  okumaları  için  uyarılacakları  ümit  edilmektedir.Bu araştırmanın yapılabilmesini mümkün kılan yardımlarından ötürü Amerikan  Council of Learned Societies ve  Wenner  -  Gren  Foundation  for AnthropologicalResearch  kuruluşlarına  müteşekkir  olduğumu  belirtirim.
ELIZABETH  E.  BACON
New York  CityKasım  1965